Het Notitieboek van A.H. d’Affnay, pastoor van ’s-Gravenvoeren van 1719 tot 1770

Deel E [114r-114v]

[114r] De juribus stolae
1720
Van trouwen in den open tijt coomt aen den pastoor 4 guldens; aen den custer 2 guldens. Van trouwen in den gesloten tijt coomt aen den pastoor dobbel rechten 8 guldens en aen den custer 4 guldens.
Van imant te haelen met het cruys coomt aen den pastoor 18 st. aen den custer 9 st.
Van eenen dienst te doen t’sij op tween oft op eenen dagh, coomt aen den pastoor 4 guldens, aen den custer 2 guldens. Isdat den pastoor een mis dient, coomt aen hem 10 st.
Van een kint te begraeven coomt aen den pastoor 18 st. aen den custer 9 st. Isdat het in de kerck wort begraeven, dobbel rechten aen pastoor en aen custer.
Van jaergetijt oft viertichste te singen, coomt aen den pastoor 1 gulden aen den custer 10 st.
Van een jaer te bidden in de kerck voor eenen overledenen, coomt aen den pastoor 1 gulden 10 st.
Van doopen van een kint, coomt aen den pastoor 10 st.
Van administreeren van viatici 5 st. van administreeren van het H. Olie 5 st. Dit geven de menschen vrijwillig voor eenen offer {tot sustentatie van den pastoor}.
Van eenen doopbrief, doodebrief te geven coomt aen den pastoor eenen pot wijn 1 gulden. Item oock van te geven eene andere attestatie van goede manieren.
Isdat imant in de kerck wort begraeven alsdan moet den pastoor hebben dobbel rechten 8 guldens, en aen het fabryck van de kerck coomt een stuck gouts; maer als imant sijn begraffenisse in de kerck heeft alsdan en moet de kerck niet hebben, maer den pastoor moet evenwel hebben dobbel rechten volgens oude gewoonte die over 100 jaeren misschien is geweest.
[114v] Als den pastoor te paesschen aen de oude en onpasselijcke menschen draegt den paesschen, alsdan moet ider geven eenen blaumuyser;¹ waeruyt den pastoor aen den custer geeft 5 oft 10 stuyvers.
Het eerste kint dat naer paesschen wort gedoopt; den peter en meter hiervan moeten betaelen den doop; twee guldens aen den heer pastoor, en eenen gulden aen den custer; daer en boven moet ider noch geven 5 st. voor schrijf gelt.
Van eenen special mis met de processie buyten de kerck gaende, moet den pastoor hebben van de gemeynte 2 guldens den custer 1 gulden; tensij dat den pastoor de mis doet uyt sijn eygene intentie en autoriteyt oft door bevel van sijn hoogheyt den bisschop van Luyck.
Alswanneer geschiet eenen dienst, alsdan moet de kerck hebben twee kerssen; men setter altijt vier aen de baer, van dewelke twee blijven voor de kerck, hetsij datselve cleyn oft groot sijn.
[115r t/m 116v: blanco]

Deel F [117r t/m 125r]

[117r] Eynige saecken, dewelcke in dese parochie kerck geschiet sijn over eynige jaeren.
1720
Het Loffelijck broederschap van den Heyligen Rosenkrans is in dese kerck van s’Graven Vouren ingestelt geweest met alle sijn privilegien en aflaeten in het jaer 1631, en hier toe is aengenoomen de capelle en altaer van Onse Lieve Vrouwe aen den slincken kant, in den tijt was pastoor alhier den eerw. heer N. Haegen en cappellaen Johannes Delhey.
In het jaer 1616 den 23 october heeft heeft [sic] den eerw. heer Caulerius canonnick van Weset ingestelt {aengestelt geweest om} alle sondagen en heyligdagen een eerste misse te doen {als} primissaris en pro honorario heeft hij gelaeten ontfangen 10 guldens Brabants en ider keer de middag, en op den selven voorseyden dagh heeft den primissaris sijn officie begonnen.
In het jaer 1616 is geschiet de incorporatie van drij beneficien voor den primissaris.
In het jaer 1623 is gemaeckt geweest de communie banck in de kerck, heef in alles gekost 41 guldens, soo attesteert Allart Lijnott {kerckmomboir}. Dese banck is gemaeckt van Jan Hanssen.
In het jaer 1634 den 4 october is van de pest gestorven den eerw. heer Guilhelmus Sterren alsdan pastoor alhier; in dit jaer is een groote pest hier geweest.
In het jaer 1656 den 15 february is gestorven den eerw. heer Antonius ab Eyck pastoor alhier savonts ontrint 8 uren.
In het jaer 1642 is hier pastoor geweest heer Joannes Finders en primissaris oft capellaen was alsdan heer Jan Rijgals, desen is in het jaer 1651 pastoor geworden van St. Piters Vouren.
[117v] In het jaer 1650 is heer Joseph Lijnott deservitor geweest van dese cappellanie en in het jaer 1651 is hij primissaris en cappellaen geweest.
In het jaer 1651 den 24 juny is pastoor alhier geworden den eerw. heer Antonius ab Eyck.
In het jaer 1653 den 28 may en den 29 may hebben de Lotharingen geplundert dese kerck van s’Graven Vouren, ende oock den hof van den paters jesuiten; op welcken hof is gestolen geweest een kelck van gout toebehoorende aen dese kerck. Sij hebben oock gevioleert diversche vroupersoonen. Sij hebben oock wechgedraegen eenen silveren cop overgult met geconsacreerde hostien. Sij hebben het heel dorp geplundert.
In het jaer 1656 is pastoor alhier geworden Joannes Caenen.
In het jaer 1629 5tâ novembris is gestorven den eerw. heer Nicolaes Rijgals, den eersten pastoor denwelke de paters jesuyten in dese parochie hebben gestelt.
In het jaer 1633 is hier pastoor geweest heer Willem Starren, alias Meyers.
In het jaer 1631 is pastoor hier geweest heer Nicolaus Haegen, en capellaen heer Johannes Delhey. Daer naer is gecoomen Nicolaes Rijgals, Abeyck, Finiers; in het jaer 1680 is pastoor hier geweest Andries van Wel,in het jaer 1705 is pastoor hier geweest heer Jacobus Bartholome, in het jaer 1719 is pastoor hier geworden heer Arnoldus Henricus d’Affnay gebortig van dese parochie.
[118r] Nota bene
Anno 1714 den 3 july is voor den groutlaethof van Oettegroeven gecompareert Werner Rutten en Elisabeth van Deberg sijn huysvrouw hebbende geene kinders, dewelcke comparanten sonder inductie van imant maer proprio motu hebben gefundeert en gegeven tot laeffenisse van hune siele en van de sielen van hunne famile, dat alle vrijdaegen van het de weeke en van het jaer sal gecelebreert worden eene lesemisse in honorem passionis Domini nostri Jesu Christi, en dat alle jaeren sal geschieden een jaergetijt met de vigilie {in januario}. Dese missen en dit solemneel jaergetijt sal doen den pastoor van dese parochiale kercke van s’Graven Vouren en alle sijne successuers. Dit solemneele jaergetijt sal geschieden op den eersten vrijdag van den eersten aflijvigen {in januario}. Het welcke fundatie Werner Rutten en Elisabeth van Deberg geven onwederroepelijck eene capitaele somme van vijfthien hondert guldens brabants Maestrichter cours. Dewelcke
somme en en capitael sij stellen op dese volgende panden.
1o twee bonder, drijn groot en twelf kleyn roden ackerlants gelegen tot Schoppem, genaemt Moryoes sijgel,² reygende ter sonnen opganck een straet met name Vogelgat ten onderganck Andries Cremers, Jan Houtappel, ten sonnen middag de straet leydende naer Vouren en ter vierder sijde den ouden Voerstrom.
[118v] 2do noch acht groot roeden lants gelegen op de meugge ter sonnen opganck Vaes Smets ten onderganck
Lambert Walpot. Voor dese fondatie sal den eerw. heer pastoor van Vouren jaerlijckx geven voor kerssen en wijn aen de kerck 5 guldens en aen den custer 5 guldens.
Werner Rutten en Elisabeth van Deberg sijn vrou hebben hierbij gereserveert, dat hunne twe lichaemen souden begraven worden in de kerck in den middelsten ganck tegen het cruys; met conditie nochtans dat den lanckts levende van hun twee sal gehouden sijn op het graf te stellen eenen grooten steen van ontrint 100 guldens, op denwelken sal uytgehouden worden deselve fundatie. Dese begraffenis is maer voor hun twee. Dese donatie
heeft den eerw. Jacobus Batholome pastoor geaccepteert voor alle sijne naecomelingen.

Nota
In het jaer 1720 in february hebben dese comparanten dese donatie willen wederroepen. Hiervan hebben sij geschreven naer Brusselt om relivement brieven te obtinueren, hetwelk hun niet is geaccordeert, maer sij hebben alleen gegeven simplex communicatio aen mij A.H. d’Affnay alsdan pastoor waerop ick heb moeten indienen rescriptie; wij eynigen tijt geprocedeert, alsdan heeft Werner Rutten doen ophouden; ick heb
versocht, dat hij judicielijck soude desisteeren; hij en heeft niet gewilt.
[119r] Ick heb hem gepresseert, en den Raedt van Brabant heeft vonnis gegeven in contumaciam tegen Werner Rutten en sijn vrou, en sij gecondemneert in alle costen. Dit sijn de worden van het vonnis: t’hof recht doende in contumaciam verclaert de supplianten in hunne conclusie met de venne en cour genomen, niet gefondeert nochte ontfanckbaer Dieselve tot condemneerende in de costen hierom geresen getaxeert ter somme van 27 guldens 10 st. en een blanck swaer gelt, daerin begrepen de executoriales. Alsdus gedaen bynen Brusselt den 10 february 1721 onder scout Cat... Bij dit vonnis heb ick oock gecregen de brieven met den sijgel van den keyser, van de executie tot effect van
dit vonnis dewelke executoriales den pastoor can doen vernieuwen, isdat sij niet willen betaelen, oft de vrinden sich willen opponeeren. In dese saeck heeft mij pastoor gedient voor procureur Walpott van Brusselt, en voor advocaet J.A. Walpot den soon van den procureur; de tegenpartije heeft gedient Losson, de summatie heeft gedaen den deurweerder
Leneux.
Qua omnia ita esse attestor
A.H. d’Affnay
pastoor van s’Graven
Vouren
[119v] Hier volgen alle de dorpen dewelcke sijn onder het districht van het concilie van Maestricht.³
1721
Den eerw. heer Peters is Landtdeken woonende te Gelange; onderlandtdeken is Jacobus de Saive pastoor van Mortroux en official.
1 S’Graeven Vouren– Fouron
2 Dalhem – Dalemme
3 Weseth – Vise
4 Bolbeeck – Bombey
5 Elbelen – Aubin
6 Bernau
7 Mesch – Mechau
8 Molingen – Molang
9 Sint Jansraye
10 Weerst – Warsage
11 Brust
12 Sitte Getrijden
13 Mheer
14 Noorbeeck – Nordebaye
15 Ste. Pitersvouren
16 Ste. Mertens Vouren
17 Herf – Herve
18 Chaineux
19 Thymister
20 Charneux
21 Clermont
22 Mortiers
23 Mortroux
24 Julemont
25 Ste. Andries
26 Melen
27 Cerexhe
28 Ste. Remijs
29 Charatte
30 Aubel
[120r] 31 Ypen
32 Teuven
33 Hombourg
34 Monsen
35 Morisnet
36 Gijmenich
37 Sippenaeken
38 Vols
39 Willer
40 Horen
41 Holzette
42 Vilen
43 Laurensberg
44 Kerckrade
45 Egelshaeven
46 Simpelvelt
47 Eys
48 Mechelen
49 Wyler
50 Gulpen
51 Margeraten
52 Cadyr
53 Bergh
54 Bemelen
55 Wijck
56 Heer
57 Heugem
58 Gronsvelt
Dese dorpen liggen op desen kant van de Maes, en die van den anderen kant van de Maes volgen.
[120v] 60⁴ Glons
61 Flexke et Slins
62 Hermée
63 Eure
64 Oupée
65 Haccoure
66 Liege⁵ 67 ter Naye
68 Rockenge
69 Bassenge
70 Sicchem
71 Wonck
72 Emalle
73 Canne
74 te Maestricht Ste. Piter
75 Millen
76 Spauen
77 Rosmheer
78 Egebilsen
79 Gelick
80 Veltweseth
81 Lanaken
82 Montenaken
83 Vletigen
84 Riemps
Nota. Als een van dese pastoors sterft, dan moet den landtdeken doen den dienst, waarvan hij heeft 5 pattacons en den offer van sijn misse. Als eenen pastoor comt te sterven, alsdan moet ider pastoor lesen drij requiems missen op conventione factâ.
[121r] Annotata aliqua, quae nocent honori; bonae famae ac respectus boni pastoris.⁶ 1o. Nimia familiaritas parit contemptum, qui valde obnoxius est pastori, ideo neminem adeat nisi sit necessarium.
2do. Frequens exitus, hinc semper maneat domi. Numquam exeat pastor nisi ad infirmos visitandos ad pacem inter discordes faciendam ad abusus tollendos, ad corrigendos atque monendos suspectos.
3tio. Ebrietas fugienda, ideo ne multum bibat, ut semper sui maneat compos, omni enim momento aliquid potest accidere in parochiâ.
4to. Noli te immiscere negotijs saecularibus nisis ad pacem faciendam. Lites vitandas.
5to. Pastor non facile conjungat matrimonio extraneos, nisi habeant certa testimonia a suis parochis, quia saepe falluntur.
6to. Vesperi numquam multum comedat nec bibat, quia illud de nocte nocet tum corpori tum animae. Ut sis nocte levis, sit tibi caena brevis.
7mo. Pastor annotat istos, qui male se gerunt, ut possit postea tempore opportuno eos adire, monere, corrigere; adhoc invigilare tenetur pastor, quia non sufficit illos in contionibus et in confessionali monere, sed etiam eorum domi.
8vo. Pastor non se immisceat rebus saecularibus.
9no. Ut pastor se queat conservare a quocumque morbo, observet sequentia: dum intrat domum aegroti, os clausum teneat, retineatque halitum, donec adsit aegrito [sic] halitum respiret per nares. Deinde dum exit, aliquid odoris ponat in naribus; numquam tamen debet claudere nares.
[121v] Debet semper ponere in capite numquam ad latus aegroti, si non possit, tunc dicat, ut aegroti se obvertat, ne halitus aegroti attingat sacerdotem; utatur semper strophiolo albo; etiam dum est apud aegrotum, debet saepe spuere, quia morbus se retinet facile in spumâ, et etiam in strophiolis coloratis. Dum inungit aegrotatem, non debet supra ipsum loqui; vel ponat strophiolum album in ore. Etiam dum excipit confessiones aegroti, ponat strophiolum ante labia et dumtaxat respiret per nares.
Pastor non debet dudum manere apud aegrotum, si sit morbus infectans, debet sua breviter praestare et dicere, postea exire.⁶
Nota
Een preservatyf tegen alle sieckten.
Neemt een doesken drijaker en doet een drijakel in een bouteylle, en doet daer bij een half sopinne Hollantsche brandewijn; stopt de bouteylle wel toe, set deselve 24 uren in de sonne om te disteleeren; daernaer schudt het claer en dun af op een ander bouteylle, dewelke wel moet sijn gesloten; en neemt alsdan somtijts 30 oft 40 druppels in eenen lepel.
Item Het is goet, datmen nuchteren bij de siecken gaet; en alsmen bij de siecken is geweest, terstont daernaer met water spoelen onsen mont en gurgelen, en neus en mont wasschen met water. Daernaer spouwen. Dese remedie is excellent in alle besmettelijcke sieckten, selfs in de pest.
[122r] Annotitie van den offerstock van de kerck, en van den armen en kerck momboir.
Den 3 augusti 1720 hebbe ick {is} den offerstock op gedaen in de kerck in de presentie van den eerw. heer pastoor, van scholtis Wijers, Lamb. Walpot, schepen, Johannes Walpot griffier, en Lamb. Vliech custer, en daer in is gevonden 42 guldens 13 st. en men heeft dat gelt geset in handen van den kerck momboir Jacob Wichen.
In het jaer 1719 heeft de kerck over oft boni gehadt 52 guldens waervan 10 patacons sijn gelaeten tot reparatie van den muer en maken van nieuwe porten van kerckhof; en dit door consent van den heer pastoor denwelke is oppermomboir soo van de kerck, als van de armen.
In het jaer 1720 den 6 november heeft Jacob Wichen kerckmomboir te Visé gehaelt het vat vol smaut voor 28 guldens.
In het jaer 1719 is kerckmomboir geweest Dries Cremers, en armemomboir Jacob van Hueven. In het jaer 1720 kerckmomboir Jacob Wichen, en arme momboir Piter Huynen. In het jaer 1721 kerckmomboir Servaes Dethier, arme momboir Mathijs Huynen.
Immediatelijck naer Lichtmis, moet geschieden de rekeninge van den kerck en arme momboir ter presentie van den heer pastoor, scholtis, twee schepenen, en kerck en armemomboir.
De rinten van de kerck van s’Graeven Vouren bedraegen hondert negen en viertich guldens eenen stuyver een oort dico 149-1-1 {oft somtijts meer ter oorsaeck van het smaut}.
De rinten van de armen belooppen 161 guldens 1 st. 3 oort.
1721
Den 12 february 1721 is den offerstock in de kerck geopent en daerin gevonden 38 guldens 13 st. waeruyt den custer heeft ontfangen 4 guldens collect; en de 24 guldens 13 st. sijn aen mij pastoor in handen gestelt om
daervan te doen rekeninge.

[122v] Den 13 february 1721 is in de justitiecamer gehouden de rekeninge van den kerck en arme momboir te presentie van den eerw. heer d’Affnay pastoor den heer scholtis Wijers, schepenen Walpot en Vaessens; alsdan is den kerckmomboir te cort bleven 22 guldens, hetwelk gelt hij heeft gestelt in handen van den nieuwen
kerckmomboir; en den armen momboir heeft over gehadt 6 guldens.
Den 13 decembris 1721 is den offerstock geopent in presentie van mij pastoor, Sr. Knubbens en d’Affnay schepenen, Servaes Dethier kerckmomboir en Lambert Vliech custer, en daer in gevonden 46 guldens 9 st. waer uyt den custer heeft voor collect van het jaer 1722 ontfangen 4 guldens, soo reste 42 guldens 9 st.
dewelke aen mij pastoor sijn in handen gestelt.
1722
In dit jaer is kerckmomboir geworden den ouden Jan Leenens en armermomboir Michiel Thelen, beyde van Schoppem.
Den 31 july 1722 heeft Matthijs Kuynen kerckmomboir gehaelt een vat smaut te Eysden bij J. Houbiers voor 30 guldens, vier kruycken.
Anno 1722 den 23 octobris is den offerstock van onse kerck geopent in presentie van mij A.H. d’Affnay pastoor, den heer scholtis schepenen d’Affnay en J. Walpot en den custer, en daerin gevonden 48 guldens 18 st., waeruyt den custer heeft ontfangen 4 guldens voor collecteeren van een jaer, soo blijft noch in mijn handen om rekening te doen 44-18-0.
[123r] 1723
Dit jaer is kerckmomboir gekosen den eersaemen Willem Vandeberg den ouden, en armer momboir den eers. Lambert Nurops, voor denwelken Lambert Nurop ick A.H. d’Affnay pastoor bediene oft opschrijve omdat hij niet kan schrijven.
Anno Domini 1723 den 22 feb. is worden gehouden de rekeninge.
Den 19 feb. 1723 heeft Willem Vandeberg kerckmomboir gehaelt bij Hubert Jeukens te Eysden een vat smaut in hetwelk waren 48 potten aen elf stuyvers en eenen halven den pot, hetwelck beloopt 27 guldens 10 st.
Den 4 novembris 1724 heeft Christian Claessens gehaelt een van smaut van 48 potten wederom bij Houbier voor 22 guldens 15 st.
[123v en 124r: blanco]
[124v] Anno 1722 den 16 november heb ick mijnen broeder Hendrick gestelt in den ganssen cost bij den eerw. heer Henr. Heynen capellaen van Berg om aldaer te studeeren, het jaer voor 19 pattacons.
Anno Domini 1723 den 3 january heeft pater Lenaerts minderbroeder onsen terminaris in onse kerck van s’Graven Vouren door commissie van sijn pater min. provincialis Phil. Maes gecleedt in den derden regel van den H. vader Franciscus Maria Heynen mijne moeder en Barbara Michiels vrou van Matthijs Coelen {den 18
feb. 1723 heeft hij geprofeest Cathrijn Heynen en gecleedt Engel Smets en Marie Frederickx}.
In desen derden regel van onsen H. vader Franciscus sijn gecleedt dese naervolgende, dewelcke woonen in dese parochie
A.H. d’Affnay pastoor van s’Graven Vouren ende tertiarius S. P. N. Franscisci –
Cornelia Wichen
Maria Wichen
Hendrick Delvaux
Ida Wijnants
Catharina Heynen
Maria Heynen
Barbara Michiels
Engel Smets
Maria Frederickx      Sophia Coelen
Petronella Stevens
Joanna Heynen      Petronella Walpott
Catharina Snackers      Anna Hendrickx
Catharina Kevers
Catharina Snackers
Maria Heynen docter van Thijs Heynen
Cathrijn Cortrijs – Margariet van Vijle
eerw. heer Johannes Cortrijs cappellaen alhier
[125r: binnenkant achterkaft] Voor het jaer 1721 is is den custer voldaen van collect uyt den offerstock 4 guldens
Quod attestor A.H.
d’Affnay pastor
Voor het jaer 1722 is den custer voldoen van het collecteeren met de schael voor een jaer door de kerck, uyt den offerstock denwelken geopent is den 13 decembris 1721
A.H. d’Affnay pastor
In het jaer 1721 heb ick A.H. d’Affnay pastoor uyt onse kerck geleent een misseele ofte misboeck aen den heer chevallier de Winckel om te gebruycken in hunne capelle tot Broeck. Dien misboeck can men altijt wederom vorderen.
Heer Knubbens heeft oock eenen Voor het jaer 1723 is den custer voldaen 4 guldens ontfangen hebbende voor het collecteeren van een jaer uyt den offerstock denwelken geopent is den 23 october 1722. A.H. d’Affnay pastor
{Want hij heeft dit ontfangen van te vooren voor het jaer 1724 is hij oock voldaen.}
Ick A.H. d’Affnay ben noch schuldig tot Luyck aen Rolin van 12 roye sijgels 12 pattacons – actum desen 2 july 1723.
{Dese sijn betaelt}
Ick ben noch schuldig aen joffrou Duysters 100 guldens
aen heer Henrick Heynen 10 pattacons.

---

¹ Een halve schelling (d.w.z. 4 stuivers).
² Kan er verband bestaan met de naam van de eerder vermelde papiermolen “In den Moriaen” in Schoppem (vgl. 26r)?
³ Het grote bisdom Luik bestond uit meerdere aartsdekenaten. Een daarvan was het aartsdekenaat Haspengouw, dat op zijn beurt ook zeer uitgestrekt was, en dat in meerdere “concilies” was onderverdeeld. Voeren viel onder het Concilie van Maastricht. De nomenclatuur is interessant. D’Affnay geeft tweetalige namen die ook nu nog in meerdere of mindere mate gebruikelijk zijn. Enkele Nederlandse namen of
spellingen zijn thans in onbruik geraakt (Herf, Ste. Remijs); enkele Franse vormen zijn eveneens in onbruik geraakt: Dalemme, Nordebaye, Mechau.
⁴ Hiaat 58-60 in nummering in origineel
⁵ Lixhe (niet Luik)
⁶ Enkele aantekeningen over zaken die de eer, de goede naam en het respect voor een goede pastoor kunnen schaden.

1. Teveel gemeenzaamheid: dat leidt tot minachting, hetgeen bij een pastoor bijzonder slecht is. Hij ga daarom alleen bij mensen langs als dat nodig is.
2. Vaak uitgaan: laat hij daarom altijd thuis blijven. Een pastoor moet alleen uitgaan om de zieken te bezoeken, om vrede te stichten bij twist, om misbruiken de kop in te drukken, om mensen die hij van kwaad verdenkt te beteren en te vermanen.
3. Dronkenschap dient vermeden te worden. Hij drinke daarom niet teveel, opdat hij altijd van zichzelf meester blijve, daar immers op ieder moment iets in de parochie kan voorvallen.
4. Bemoei u niet met wereldse zaken – tenzij om vrede te stichten. Vermijd geschillen.
5. Laat een pastoor niet te gemakkelijk vreemdelingen in de echt verbinden, tenzij ze betrouwbare getuigschriften van hun parochies hebben. Want er wordt vaak bedrog gepleegd.
6. Hij ete of drinke ’s avonds niet teveel, want ’s nachts is dat zowel voor het lichaam als voor de geest schadelijk. Om het ’s nachts gemakkelijk te hebben moet je je avondmaal kort houden.
7. Een pastoor dient er nota van te nemen, wie zich slecht gedraagt, zodat hij te gelegener tijd bij hen langs kan gaan, hen kan vermanen en beteren. Daartoe dient een pastoor waakzaam te zijn, want niet alleen moet hij hen in preken of in de biecht vermanen, maar ook bij hen thuis.
8. De pastoor moet zich niet in wereldse aangelegenheden mengen.
9. Als de pastoor zich wil behoeden voor allerlei ziekten, laat hij dan het volgende in acht nemen: Terwijl hij het huis van de zieke binnentreedt, moet hij zijn mond gesloten houden en zijn adem inhouden, en zolang hij bij de zieke is door de neus ademen. Als hij daarna weggaat moet hij iets welriekends in zijn neusgaten doen; maar hij moet de neus niet verstoppen. Hij moet zijn hoofd altijd iets van de zieke afgewend houden, en als dat niet kan, moet hij zeggen dat de zieke zich moet afwenden, opdat de adem van de zieke niet aan de priester kome. De pastoor moet altijd een witte neusdoek [stola?] gebruiken, zelfs als hij bij de zieke is moet hij regelmatig spuwen omdat de ziekte zich licht in het speeksel vastzet en zelfs in gekleurde neusdoeken. Bij het toedienen van het Oliesel aan de zieke moet hij niet boven hem spreken, of anders de witte neusdoek voor zijn mond houden en althans door de neus ademen. De pastoor moet niet te lang bij de zieke blijven: als het een besmettelijke ziekte is, moet hij zijn zaken beknopt afwikkelen en dan weggaan.
   [noot JL]: Dat zulke voorzorgsmaatregelen niet door overdreven beduchtheid waren ingegeven blijkt uit het feit dat in de nabuurparochie Mheer drie pastoors stierven binnen één jaar (1779-1780) waarin een “kwade koorts” heerste.

Ga naar: Inleiding – Deel A [t/m 14] – Deel B [15-57] – Deel C [58-77] – Deel D [78-113] – Deel E/F [114-125] – Download als PDF