Het Notitieboek van A.H. d’Affnay, pastoor van ’s-Gravenvoeren van 1719 tot 1770

[58r] Van de Rubrycken en costuymen van dese parochie beginnen van den dagh van Johannes Baptista 1720.¹ Op den avont van Sint Johannes Baptista moet den pastoor ten 2 uren doen de vesper sonder het lof in de kerck, alsdan begint wederom sijn nieuw jaer.
Op den dag van den H. Johannes Baptista wort gehouden eene cleyne bronck, dewelke geschiet terstont naerde hoogmisse.² Sij pleghde gehouden te worden op visitatiedag van de H. Moeder Godts den 2 july.
Alle eerste sondagen van den maent moet den pastoor bichten van smorgens heel vroeg tot 10 uren oft halfelf, tot dat de hoogmis begint; naer de vespers gaet men met de processie naer Sint Anne cappel in den somer; in den winter gaet men door de kerck met de processie; dit geschiet ter oorsaeck van de broderschap van den H. Rosencranck [sic] alsdan is in desen kerck vollen aflaet voor degeen die sijn ingescreven.
Alle sondagen immediatelijck naer de vroeg misse moet den pastoor aen de communie banck publiceeren de H. dagen, de vastendagen, de feestdagen van devotie, ende de jaergetijden, diensten oft andere missen, die in de weke moeten gesongen worden. Niemant anders magh dit in de kerck publiceeren als den pastoor oft die permissie van den pastoor daer toe heeft. Dit selve moet hij oock publiceeren in de hoogmis, als hij predickt naer de predicatie; als hij niet predicht, dan immediatelijck voor het evangelie; aldan doet hij oock bidden voor de afgestorvene, en alsdan leest hij de naemen af van eynige afgestorvene, en om een jaer lanck alle sondagen en H. dagen dese namen af te leesen, crijgt den pastoor drij ofte vier schellingen naer sijn behofte. Den eersten october begint de vroegmis ten seven uren en de hoogmis ten tien uren; naer paesschen begint de vroegmis ten 6 uren en de hoogmis ten 9 uren.
[58v] Op den dagh van de H. moeder Anna geschiedt naer de vesper eene processie naer haere capelle, dewelkealsdan daertoe wort verciert: haer beelt wort met gedraegen, en het wort op dien dag in de kerck op den hoogen choor geset.
Op den avont van Onse Lieve Vrou Hemelvaert geschieden de vespers {van de H. Moeder} Op Hemelvaert dag moet eenen pater augustijn in de hoogmis prediken en bicht hooren, voor de hoogmis wort gewijt den krout wysch.
Op den avont van den H. Lambertus geschieden de vespers quia patronus
Op den avont van onse kermis geschieden de vespers
Op kermis dag moet in de hoogmis prediken eene minderbroder
S maendags van ons kermis geschiet eene solemneele speciale mis met de processie om Godt te bedanckenvan alle weldaeden. Dese mis betaelt de gemeynte, vier schellingen.
Diensdaghs van de kermis geschiet een solemneel jaergetijt voor alle afgestorven parochianen, alsdan gaen den nabuers ten offer, en met desen offer is de mis betaelt.
Den eersten sondag van october begint de vroegmis ten seven 7 uren en de hoogmis ten thien uren. Dit wortgepubliceert in de kerck.
Op den avont van Alle Heyligen worden gesongen de vespers ten drij uren, daernaer moet men bicht hooren.
Op Aller HH. dag moet eenen pater augustijn predicken in de hoogmis. Op desen dag wort het venerabel {niet} geexponeert.
Op desen dag naer de vespers van Alle HH. beginnen de vespers van de overledenen. Naer dese vespers wort immediatelijck gesongen het officium defunctorum alle drij de nocturni. Daernaer begint het lof met de benedictie. Van dese vespers aen begint men te luyen tot 9 uren savonts.
Op Aller Zielen Dag ten 8 uren geschiedt een solemneele requiem mis. In dese mis gaen de nabuers ten offer; immediatelijck voor dese singende mis worden gesongen de laudes van de overledenen.
[59r] Den tweeden sondag van november moeten hier coomen predicken de paters minnebroeders om de statie van hun graen.
Als wanneer eenen dienst is, dan wort de baer geset op den hoogen choor, met vier kerssen van dewelke aende kerck coomen twee kerssen oft een pont; isdat de kerck de kerssen set, alsdan krijgt de kerck vier schellingen voor deselve, en 5 oft 6 stuyvers voor opstickers; alsdan wort den altaer oock in het sweert gestelt. Voor den dienst geschiet de vigilie te weeten eenen nocturnus en de laudes, daernaer geschiedt de singende misse; isdat den dienst op eenen dag geschiet, dan worden twee missen achtermalcanderen gesongen; en dan geschieden de ceremonien aen de baer. Daernaer gaetmen op het graf en bidt den miserere en de profundis met een oratie. Nota isdat de kerck witte kerssen set, dan moet sij 5 schellingen hebben, en voor roye kerssen 2 guldens.
Op den avont van de H. maegt en martelaresse Barbara worden gesongen de vespers, alsdan begint den vollen aflaet, denwelke dit jaer 1720 wederom van den paus Clemens den XI is gegeven voor seven jaeren; op den dag van de H. Barbara moet in de hoogmis prediken eenen minebroder; alsdan moeten twee minebroders hiersijn om bicht te hooren; naer middag geschieden de vespers; den offer van St. Barbara is voor den pastoor. In het jaer 1720 sijn op desen dag bij de achthondert menschen in onse kerck te communie geweest.
Op den avont van Kermis worden gesongen de vespers. Op kersdag begint smorgens den dienst ten 4 uren, alsdan setmen het venerabel uyt; alsdan singtmen voor den altaer: Domine labia mea etc. Men singt maer den derden nocturnus met het invitatorium venite exaltemus et hymnus. Als desen nocturnus uyt is en gesongen sijnde Te Deum etc.
[59v] alsdan begint den pastoor de hoogmis; als de hoogmis uyt is, dan singt den primissaris oft cappelaen de laudes en den pastoor leest sijne twee lesemissen voort. Ten seven uren doet den cappellaen de tweede singende misaen den altaer van Onse Lieve Vrouw. Ten 10 uren singt den terminaris minnebroder de derde hoogmis.
Naermiddag in de vespers moet den minnebroder prediken. Isdat den bischop van Luyck gebiet het gebedt van 40 uren, alsdan houden wij dit gebedt op de vier kersdagen. Den eersten dag setmen het venerabel uyt ten 4 uren, de drij volgende dagen ten 6 uren s'morgens en ten 3 uren nae middag beginnen de vespers, en men sluyt alsoo ten 4 uren. Men maeckt oock eene lijste, op dewelke aen een ider wort geassigneert een ure omte coomen bidden. Dese lijste placktmen op de kerckduer, opdat een ider can lesen.
Op aller kinderen dag gaet men smorgens uyt administreeren de oude en onpasselijcke menschen dewelke nietconnen naer de kerck coomen.
Op Drij coningen dag coomt eenen predickheer op statie. Desen moet prediken in de hoogmis.
Op drij coningen dag immediatelijck voor de hoogmis gaet men met de processie door de kerck en men singthostis herodes impie. Men gaet tegen de son om, te weeten Onse Lieve Vrouwen choor af en naer den ganck van Ste. Catharina choor weder op. Op Onse Lieve Vrouwe licht avont singtmen naer de middag ten 3 uren de vespers, daernaer hoortmen bicht.
Op lichtdag moet in de hoogmis prediken eenen pater augustijn. Op desen dag immediatelijck voor de hoogmis moet den scholtis met twee scheepenen coomen
[60r] in de sacristije, aldaer aldaer maken met den heer pastoor als oppermomboir, den kerck- en de armenmomboir.
Als dese gemaeckt sijn, gaet den pastoor voor de communiebanck bedancken de oude momboirs en hij roept uyt de nieuwe momboirs. Op desen dag immediatelijck voor de hoogmis worden oock gewijt de kerssen vandewelke een coomt aen den heer cappelaen, aen den heer en de vrou van de gemeynte, aen scholtis, schepenen, borgemeesters, aen den nieuwen kerck– en armenmomboir en aen de sangers.
Soo haest sijn de kerssen gewijt, dan doet den pastoor roepen eynige mannen van justitie, dewelke eynige proponeeren, en den heer pastoor als oppermomboir verkiest daeruyt naer sijn beliefte. Nota alle jaeren worden de kerck– en arme momboir verandert. Het blijft twee jaer te Vouren, en een te Schoppem naer oude gewoonte.
Op aschdag immediatelijck voor de vroegmis wijdt den heer pastoor de asschen; naerdat de mis van den cappelaaen uyt is, gaet den pastoor en geeft aen den celebrant een cruysken met asschen op het hooft, en den pastoor ontfangt oock van den celebrant een cruysken. Daernaer geeft den pastoor een cruysken aen het volck, hetwelk moet ten offer coomen; vansgelijcks naer de mis van den pastoor geeft men wederom cruyskens en desen offer is voor den pastoor.
Alle dagen in den vasten ten 4 uren wordt gesongen het lof, men singt ave regina, consilium, da pacem, men leest de litanien van Onse L. Vrouw, maer alle saterdagen door het heel jaer geschiet oock op die noch lof,dan worden de litanien gesongen.
Alle donderdagen in den vasten ten 3 uren doet den pastoor christelijcke leeringe tot 4 uren voor de kinders die willen naer de eerste communie gaen, gelijck oock alle sondagen ten half twee, totdat de vespers beginnen;den pastoor scrijft de kinders op met hunnen ouderdom, en voor der christeleeringe worden sij opgelesen.
[60v] Soohaest als den dienst van eenen lijcke uyt is, en naer de ceremonien, en naerdatmen op het graf is geweest,gaet den pastoor en custer met de vrinden tot aen het huys van den overledenen, alwaer men bidt eenen de profundis en den pastoor bedanckt aldaer de vrinden en nabers.  Dit geschiet maer alswanneer het lichaem wort gehaelt met het cruys. Isdat imant van Schoppem wort gehaelt met het cruys, alsdan gaetmen tot in die groote straet tegen jesuyten gaerden oft maelhof, aldaer gaetmen oock bedancken. Isdat den dienst op twee dagen geschiet, alsdan bedancktmen den eersten dag op het graf en den tweeden dag aen het huys.
Isdat den pastoor t’sondaghs predickt, alsdan gaet hij in de hoog immediatelijck naer den epistel en voor het evangelie op den stoel. Naer dat den predicatie uyt is publiceert hij de vastendagen, de H. dagen, de jaergetijden en andere singende missen, ten laesten leest hij af de naemen van de afgestorvene. Alswanneerhij dan coomt van den stoel tot ontrint den autaer, alsdan bidt hij voor den altaer knielende den de profundisoft vidi aquam, naer den tijt van het jaer. Het wijwater geworpen sijnde, singt den pastoor de oratie.
Terstont naer de hoogmis singt den custer een antiphone oft hymnis tegen de peste, daernaer singt den pastoorde oratie voor den autaer.
Naer de middag alle sondagen en H. dagen beginnen de vespers ten twee uren; somtijts om reden ten drij uren; naer de vespers wort gegeven de benedictie, daernaer
[61r ] geschiet het lof; naer het lof wort wederom gegeven de benedictie, daernaer wort geworpen het wijwater. Maer alle eerste sondagen van den maent en alle L. Vrouwe dagen wort gesongen immediatelijck voor de leste benedictie de litanie van Loretten, en alsdan gaetmen de processie door de kerck in de winter en als het vuyl weer is, men gaet den middelsten ganck af, en men comt naer den ganck van Onse L. Vrouwe altaer wederop, alsdan gaetmen over den hoogen choor naer den ganck van Ste. Barbe altaer weder af, en men coomt doorden grooten ganck weder op; naer de litanien wort dan gegeven de benedictie, naer de benedictie doet den heer pastoor bidden voor alle afgestorvene broders en susters van den H. Rosencrans, hij bidt alsdan eenen deprofundis cum collectu voor den altaer, daer werpt hij het wijwater.
Alle sondagen voor de vroeg mis moet den primissaris oft cappellaen wijen het water; in de vroegmis doet hij christelijcke leeringe, naer de vroegmis naer dat den pastoor gepubliceert heeft, werpt hij het wijwater.
T’sondaghs doet den pastoor christelijcke leeringe naer middag ten half twee; alswanneer den tweeden keer geluyt is in de vespers, alsdan wort geclept, op dat de kinders bij een coomen; alsdan doet hij christeleeringe totdat de vespers beginnen.
Op passie sondagh s’naedemiddag beginnen gemeynlijck de vespers ten een ure oft ten half twee, daernaer predickt eenen minnebroder de passie, onder dewelke wort gesongen den miserere. Als de passie uyt is begint het lof.
Van den avont van passie sondag tot s’wonsdag voor witten donderdag wort alle avont in het lof gesongenvexilla regis met een collect de cruce in plaets van de litanie, dewelke achtergelaeten.
[61v] Alswanneer eenen dienst wort gedaen, alsdan begintmen ten 9 uren de vigilie, eenen nocturnus met de laudes; daernaer wort gesongen eene mis. Isdat den dienst op eenen dag geschiet, alsdan worden twee missen achtermalcanderen gesongen; naer de singende missen worden gedaen de ceremonien, men singt subvenite; alsdanwerpt den officiant het wijwater, daernaer wort geincenseert; daer wort gesongen: qui Lazarum, alsdan wort wederom het wijwater geworpen en gincenseert. Daernaer wort gesongen libera, alsdan gaetmen op het graf, lesende miserere en de profundis cum collectâ.
Op palm sondag voor de hoogmis worden gewijt de palmen. Eerst wort gesongen: asperges; daer naer gaet den pastoor met den albe en violetten stool staen in cornu epistolae; den custer begint te singen hosanna, daernaer leest den pastoor junctis [manibus?], de praefatie wort gesongen; daer naer singt den custer sanctus,alsdan leest den pastoor weder, alsdan singt den custer pueri hebreorum, daernaer leest den pastoor noch een collect. Dan gaet hij den casel en manipel aendoen, hij neemt en palm in de hant; alsdan begint den custer te singen, gloria, laus, honor, alsdan gaet men met de processie om de kerck door den hof van den pastoor; alsmen aen de kerck duer coomt, alsdan gaet den custer in, en den pastoor blijft buyten, men doet de duer toe; daernaer singt den pastoor attollite en cloopt drij keeren met het cruys op de duer; den custer singt quis est iste crux, alsdan seyt den pastoor dominus fortis, en cloopt hij weder drij keeren; dan singt den custer weder, quisest iste crux, alsdan singt den pastoor den derden keer dominus potens etc. en cloopt wederom drijmael; alsdan doetmen de duer open en men singt ingrediente, daernaer begint de
[62r] singende mis, in dewelke den pastoor de passie leest met den palm in de handt.
Op palm sondag publiceert den pastoor, dat alsdan den H. tijt van paesschen begint, opwelke tijt alle Christ. menschen op penen van excomm. moeten bichten en communiceeren in hun eygen parochies; hij geeft permissie, isdat hij wilt, dat men buyten de parochie mach te bichten gaen op die conditie dat sij een brefken bringen, waerdat sij gebicht sijn. Den heer pastoor moet alsdan de 14 dagen van paesschen selfs alleen de communie uytdeelen om te letten offer imant waere die niet quame, om sijnen paesschen te houden.
Op witten donderdag geschiet maer een mis, dewelke wort gesongen ontrint 9 uren van den heer pastoor. Alsden pastoor heeft genutt, alsdan coomt den capellaen en andere oock ontfangen de communie.  Als de mis uyt is, alsdan gaet den pastoor incenseeren de H. hostie sijnde in den kerck, daernaer gaetmen met de processie, en men singt pange lingua, men gaet den ganck van Onse L. Vrouwe choor af, en men coomt op door den ganck van St. Barbe altaer op welcken altaer de kelck met de H. hostie wort geset; naer middag ten 2 oft 3 uren wort de kerck geopent, alsdan coomen de menschen bidden.  Den pastoor moet alsdan oock openen de porten van sijnen moeshof, alsdan gaen de menschen om de kerck al biddende tot avont tot het begint doncker te worden. Alsdan worden de porten weder gesloten en op goeden vrijdag, s’morgens worden de porten vanden hof weder geopent, tot dat den dienst uyt is, alsdan gaen de menschen wederom om de kerck, oft te negenkercken.
Op witten donderdag sent den pastoor, gelijck oock den custer, een vrou ront met eenen corf om eyers, dewelke gaen van huys tot huys. Ider huys moet aen den pastoor geven vier eyers voor het minste.
[62v] Op goeden vrijdagh smorgens maeken de menschen de graeven op, op den kerckhof; ten acht uren smorgens begint den heer pastoor den dienst juxta rubricas in missali positas; als de collecten sijn gesongen, en naer dat het cruys is gekust, gaetmen haelen den kelck op Ste. Barbe altaer, daernaer gaetmen den ganck langks het doophuys af en men coomt op door den ganck van Onse L. Vrouwe altaer.  Daernaer geschiet den dienst voort en naer dat den pastoor heeft genut, is alles gedaen voor dien dag.  Voor den dienst clept den custer eynige keeren met de clock om het volck te vermaenen.
Op paesch avont begint den heer pastoor smorgens ten seven uren de ceremonien, het wijden van vier etc. Naerdat de litanien sijn gelesen begint de singende mis, daernaer de vespers. Naer de middag hoort men bicht; savonts ten 5 uren begint het lof, op paesavont moet eenen minderbroder coomen dewelke hier blijft 8 dagen.
Op paeschdag smorgens ten 6 uren immediatelijck voor de vroegmis, setmen uyt de remonstrantie cum venerabili, hetwelk blijft staen tot naer de hoogmis. De hooghmis begint ten 10 uren, deselve geschiet met drijen met diaken en subdiaken, met incenseeren; naer de mis wort gegeven de benedictie.
Naer de middag op paesch dag beginnen de vespers te half 3 oft 3 uren. Voor de vespers wort het venerabel geexponeert; ten tijde van den magnificat incenseert den pastoor met de choor cap den hoogen altaer en detwee cleyne altaeren.
Naer de vespers en voor het lof moet eenen minnerbroder prediken; naer het sermoon begint het lof, en naerhet lof geeftmen de benedictie.
[63r] Op paeschmendag moetmen wederom van smorgens aen bichten, gelijck oock s’diensdaghs. De vroegmis begint van dien tijt af ten 6 uren, de hoog ten negen, halver oft thien uren naer behefte vanden pastoor, de vespers ten 2 uren oft halver drij.
S’diensdaghs heeft den pastoor de vroegmis, alsdan gaet hij den paesschen draegen aen de oude en onpasselijcke menschen, hetwelk hij op paeschdag moet publiceren.
Op eenen werckdag in de weke van paesschen moet den pastoor oock bichten de kinders noch niet communiceerenden – daerenboven moet hij oock op eenen dagh examineeren den kinders dewelke opgeschreven sijn voor de eerste communie.
Op gebloken paesschen voor de hoogmis coomende die dewelke naer de eerste communie gaen in de pastorie, daernae leyt den pastoor deselve naer de kerck, en nae de vroegmis communiceeren sij, daernae gaen sij wederom naer de pastorije alwaer sij worden geschreven in den rosencrans.
Op gebloken paesschen en alle sondagen voor pinckten voor de hoogmis gaetmen met de processie om de kerck door den hof, en alsmen coomt voor het crucifix op kerckhof alsdan bidt den pastoor eenen de profundiscum oratione pro defunctis. Naer de processie wort gesongen de hoogmis.
Op gebloken paesschen in de hoogmis naer den epistel moet eenen pater augustijn van Mastricht prediken; als de hoogmis uyt is, singtmen alle sondagen een antiphone met oratie tegen de peste.
Alswanneer eenen dienst van imant is gedaen, alsdan gaen de vrinden alle sondagen en h. dagen ten offer in de hoogmis ses weken lanck, en soolang moet den pastoor naer de hoogmis, het wijwater geworpen sijnde, gaen op het graf biddende eenen de profundis cum oratione.
[63v] Op den dagh van den H. Marcus luyt den custer s’morgen ten 6 uren met twee clocken in de vroegmis, dewelkeden capellaen leest. Daernaer doet den heer pastoor aen rubelijn en stool, en neemt in sijn hant het cleyn cruys, en alsoo gaetmen met de processie om oft door het dorp; men gaet door den Pley naer Ste. Annecapellen op, en men gaet onder aen Walpots door het doorp, naer Kukenberg op en wederom over de bruggevan p.p. jesuyten hof door den pley naer de kerck. Alsmen uyt de kerck gaet, singtmen exurge, daernaer venicreator dan regina coeli, dan consilium dan da pacem, daernae ave Maria daernaer begintmen de litanien van alle heyligen te singen, en de orationes singt modo seriali de pastoor en capellaen alternatim.
Alswanneer naer paesschen het eerste kint coomt om gedoopt te worden; alsdan moet peter en paet geven aenden pastoor 2 guldens en 1 gulden aen den custer, en 10 st. aen den heer pastoor voor aentekenen.
Alle sondagen en heylige dagen, alswanneer den heer pastoor niet predickt, alsdan doet hij nae middaghs, tenhalf twe als ten tweede keer luyt in vespers christelijke leeringe.
Alle eerste sondagen van den maent om de occupatie van de bicht, en predicht noch catechiseert den pastoor, maer naer de vespers en lof gaetmen met de processie van den h. rosencrans in den somer naer Ste. Annecapelle. Alsdan immediatelijck voor het lof, versoeckt den pastoor in den kerck eenen offer ter eere van de h. moeder Anna tot reparatie en onderhoudinge van hare capelle.
Alswanneer eynigen noot is van schoon weer, oft om rehen [sic], oft ten tijde van sieckte, alsdan doet den pastoor sondaghs, als hij wilt,
[64r] een special misse, met de processie door de kerck, en men singt de litanien van alle heyligen; voor de mis geeft men de benedictie en men set het hoogweerdig uyt ten tijde van de misse; naer de mis gaetmen met deprocessie en men sluyt met de benedictie.
Alswanneer de borgemeesters oft gemeynte een special mis laet doen, alsdan doet men deselve op een weeckdagh smorgens ten 6 oft 7 uren; men set alsdan oock het venerabel uyt; naer de mis, is het eenig weer, gaetmen met de processie buyten de kerck naer eynige capelle. Van een special mis crijgt den pastoor 2 schellingen en van de processie oock twee schellingen.
Alle sondagen singt den pastoor de hoogmis tot intentie van de parochianen, soodat hij aen hun appliceert het profijt van de misse, tot welvaeren van de heele gemeynte.
Op den eersten cruysdagh luyt den custer smorgens ten 6 uren met twee clocken in de mis, daenae beyert hij; als de mis uyt is, alsdan doet den pastoor den rubelijn aen en stool, alsdan gaet men met de twee vaenen met de processie naer Mesch en die van Mesch coomen naer onse kerck; als wij uytgaen singtmen [sic] exurge, daernaer veni creator, regina coeli, consilium de Sto. Lamberto, da pacem, ave Maria, de litanie van Ons Lieve Vrou, en als wij nae de kerck van Mesch ingaen singen wij Ave Maris Stella; in de kerck singtmen eenen lofsangh van den H. Pancratius, daernaer de profundis wort gelesen.
Als wij uytgaen begint den custer delitanie van alle heyligen.
[64v] Daernae inviolata, oft salve regina als wij incoomen te Vouren, singen wij haec est. Daernae leest den pastoor mis.
Den tweeden cruysdagh gaen wij met de processie om het dorp gelijck op Sinte Marcus dagh. Eer wij uytgaen, singtmen exurge, alsdan sit den pastoor voor den autaer met het cleyn crucifix in de handt.
Alswanneer sij singen surgite, alsdan staet den pastoor op en geeft de benedictie met het cruys; daernae singtmen veni creator, regina coeli, consilium, da pacem, ave Maria. Alsdan begint den custer de litanie dewelke men antwort: exaudi, exaudi Domine preces nostras; als de processie in is wort mis gelesen.
Den derden cruysdag gaen wij met de processie naer Werst,³ en die van Warsage coomen naer onse kerck.
Smorgens begint de lesemis wat voor ses uren, dewelke den capellaen leest; naer de mis gaen wij uyt en wortwederom gesongen exurge, veni creator, regina coeli, consilium, da pacem, ave Maria; daernaer singt men delitanie van Lorette, haec est, en als wij in gaen, ave Maris Stella. In de kerck van Werst singtmen een antiphona van Ste. Piter cum collectâ, daer nae de profundis, als wij uytgaen singtmen de litanie dewelkebegint dicamus, daenaer wort gesongen Jesu dulcis memoria, en op ider versus wort geantwoort: ave Jesu rex gloriae, verae cordis deliciae. Daernae als wij langhs Ste. Anne capelle gaen singtmen, regnum mundi cum collectâ de Sta Annâ.
[65r] Als wij coomen ontrint den pley, alsdan wort gesongen te Deum laudamus, en alsoo worden de cruysdagen gesloten, nae de processie geschiet eene lesemisse.
Op Hemelvaert avont ten 3 uren worden gesongen de vespers sonder lof en sonder benedictie. Ten 2 uren luytden custer den eersten keer, ten half drij den tweeden, en ten 3 uren luyt hij in.
Op Hemelvaert dagh van Christus, gaen wij nae de vesper en nae het lof met de processie naer Ste. Anne capelle, hetwelk is de eerste solemneele processie. In de hoogmis publiceert den heer pastoor datmen nae de middag met de processie sal gaen naer Ste. Anne capelle. Tusschen de vespers en het lof versoeckt den heer pastoor eenen offer ter eeren van de H. moeder Anna tot reparatie en onderhoudinge van haere capelle; alsdan gaet imant met de schael door de kerck.
Nota alle sondaghen en H. dagen gaet den custer om met schael door de kerck; dit gelt leyt hij in den offerstock; als desen vol, wort hij geopent van den pastoor, en het gelt wort getelt in de presentie van den Eerwaarde Heer pastoor oppermomboir, en van twee schepenen en scholtis. Dit gelt van den offerstock wort bestedt tot onderhoudinge van de lampe, dewelke altijt nacht en dagh brandt voor het H. sacrament des autaers; is datter iet daer boven over is, dit wort bestedt aen de kerck.
[65v] Van een jaer te collecteeren door de kerck, heeft den custer jaergelijckx 4 guldens voor een paer nieuwe schoenen.  Dit is hem toe geset van over  lange jaeren. Qui ecclesiae inservit, de ecclesiâ debet vivere.⁴ Nota. Niet alleenlijck alle sondaghen, maer oock alle hoogtijden van het jaer moet den pastoor de misse singen ad intentionem parochianorum,⁵ besonderlijck die pastoors, dewelcke goede revenues hebben. Alswanneer den heer pastoor eenen dienst doet voor een arme mensch van de parochie, alsdan wort den pastoor betaelt van den armenmomboir gelijck oock den custer.
Op pinxten avont smorgens voor de leste mis, moet den heer pastoor wederom gebruyken de caeremonien om den doop. Den pastoor aenhebbende manipel, stool en casel cust den altaer en begint te lesen de prophetyen, daer naer gaet hij met den custer en met eynige jongens dragende het cruys, de paeschkers brandende, naer het doophuys. Den custer singt: sicut cervus als dit gesongen is, dan gaet den pastoor de doop wijen gelijck op paeschavont; daernae de litanien van alle HH. gelesen sijnde, leest den pastoor misse.
Op pinxt avont nae middagh ten 3 uren worden gesongen de vespers sonder lof; naer de vespers begint den pastoor bicht te hooren.
Op pinxten dag smorgens voor de vroegmis setmen uyt den cop oft remonstrantie. Voor de hoogmis wort gesongen veni creator, in de hoogmis
[66r] incenseert den pastoor naer den introitus en nae het offertorium. In de hoogmis moet eenen pater minderbroder prediken en dien dag bicht hooren, hetwelck sij moeten doen omdat sij dan de eerste om hun boter gaen; dese statie moet den pastoor wel doen observeeren, want sij en is niet langen tijt geweest. De drijdagen van sinxteren moet oock denselven minderbroder bicht hooren.
Op de twee h. dagen van pinxten singtmen immediatelijck voor de hoogmis den veni creator, en op die dagen moet eenen minderbroder bicht hooren.
Alsmen op den eersten sondagh van de maent in den somer naer Sinte Anne capelle gaet met de processie, alsdan singtmen naer het lof de litanie van Onse Lieve Vrou, daernaer eenen lofsanck van deselve. Aen de capelle singtmen, regnum mundi van Ste. Anne; daernaer geeft men de benedictie aen de vier deelen des werelts. Eerst singtmen, fili Dei, ut ad veram paetiam etc., daernaer fili Dei, ut aegibus et principibus etc., daernaer aen den rechten kant. fili Dei, ut ut fructus terrae dare etc. en daenae fili Dei, ut fidelibus defunctis.
Alsdan coomt men wederom singende sacris solemnis, oft verbum supernum, oft Jesu nostra redemptio, in het incoomen singtmen, te Mariam laudamus, in de kerck geeftmen de benedictie, daenae bidt den pastoor eende profundis voor alle afgestorvene susters en broders van den H. rosencrans.
[66v] Op H. drijvuldicheyt dag begint wederom asperges me; op dien dag nae de vroegmis publiceert den pastoor, dat sondagh naestcoomende is bronckdagh oft godtsdracht; hij recommandeert dat die willen flambiemen dragen, moeten bij den custer gaen.
Op h. sacraments avont can men {moetmen} de vespers singen, maer {nochtans} ten is geen obligatie.
Op den dagh van het alderh. sacrament des autaers, wort smorgens voor de vroegmis uytgestelt het venerabel, gelijck oock in de hoogmis en naer den epistel als gesongen wort lauda Sion alsmen coomt aen ecce panis.
Dan intoneert den pastoor, en hij geeft alsdan den benedictie gelijck oock nae de mis.
Naer de middag nae de vespers gaetmen met de processie van het alderh. sacrament nae Sinte Anne capelle.
Gedurende dese octave van het venerabel, geeft men alle morgens naer de vroegmis de benedictie, en allavonts ten 8 uren singtmen lof met de benedictie voor en naer. Eerst singtmen pange lingua oft een ander hymnus de venerabili, daenae salve, consilium, da pacem, en ave Maria. Dit gebruyck van te geven de benedictie morgens en avonts door de heele octave, is maer geweest over eynige jaeren; dese manier is goet om het volck te verheffen tot devotie.
[67r] Op H. sacramentsdag nae de middag voor de vespers wort het venerabel uytgeset; en voor den magnificat alsmen den hymnus pange lingua singt, dan gaet den pastoor de benedictie geven en begint te singen tantumergo. Nae de vespers alsmen met de processie gaet, naer ave Maria, dan singt den pastoor, pange lingua. Daenae de oratie de venerabili. Als men coomt aen den pley alsdan geeft hij in de porte staende de benedictie. Daenae singtmen: haec est, dae nae o sacrum convivium aen de capelle; regnum mundi met een oratie van Ste. Anne; alsmen wederom coomt dan singtmen, sacris solemnijs en verbum supernum en Jesu nostra redemptioin het wedercoomen in de porte van den kerckhof, geeft men wederom de benedictie, en daenae in de kerck.
Op H. sacraments dag voor de hoogmis wort het venerabel uytgeset en den pastoor incenseert in de mis modo solito; in den lauda Sion, wat voor ecce panis, dan incenseert den pastoor en geeft de benedictie singende eccepanis.
In de octave savont in het lof geeftmen de benedictie, daernae singtmen eenen hymnus met een collect de venerabili daenae salve, da pacem, ave Maria, en de benedictie.
[67v] Soo haest als eenen siecken oft onpasselijcken mensch heeft ontfangen het H. olie, alsdan doetmen in de kerck voor den selven siecken bidden, en verder niet.
Soo dickwijls als noot is om regen oft schoon weder, alsdan versoecktmen in de kerck oock een pater en ave voor de menschen.
Op bronckdag smorgens ten 3 uren wort gelesen de eerste misse; daernae worden de flambauwen uytgedeelt.⁶ Een ider, dewelke een flambau uyt de kerck wilt dragen, moet geven 10 st. aen den kerckmomboir. Alsdan neemt den pastoor de remonstrantie en begint te singen pange lingua. Alsdan geeft hij de benedictie, en alsoo gaen wij uyt; de beelden worden oock met gedragen; eerst de rooie vaen, daenae Onse Lieve Vrou van Schoppem, dan Ste. Anne, dan Ste. Barbe, dan de witte vaen, daernaer Onse Lieve Vrou van den rosencrans, daenae het cruys, dan de flambauwen, dan de speellieden twee violen en een basse, dewelke altijt verssen met de singers. Daenae volgen de singers, de geestelijckheyt dan den hemel. Als de schutterije medegaet, dan wort Ste. Lambert onsen patroon voor gedragen, en de schutterije gaet voor de beelden. Achter den hemel volgen die, dewelke geen flambau dragen. Dese gaen achter het venerabel van hun rosenhuyken.
Naer pange lingua singtmen veni creator, dae nae da pacem, aen de oude lindt geeft men
[68r ] de benedictie. Daermen in Mesch in coomt singtmen de litanie van Onse L. Vrou. Te Mesch coomt ons den pastoor tegen met de vaen en twee flambiemen, en hij geeft te Mesch de benedictie, alwaer een tafelken staet soo haest coomt men in het dorp. Aldaer singtmen den hymnus van Ste. Pancratius. Dae nae gaet den pastoor van Mesch met ons tot in den Pattijl, alwaer hij geeft de benedictie.  Vandaer gaen wij tot aen Lybeeck, alwaerwort gesongen eenen hymnus van Ste. Gertruydis;⁷ als wij op de Messcher hey coomen, daer singen wij de psalmen. Aen den boom van Lybeeck geven wij de benedictie; daenae beginnen wij de litanien van alleheyligen. Als wij nae Mheer in coomen, singtmen lauda Sion, in de kerck van Mheer geeftmen de benedictie singende ecce panis. Daernae moet den heer pastoor van Vouren te Mheer mis lesen bij form van jaergetijt voor alle eedele afgestorvene heeren van het huys van Mheer. Als dese misse uyt is, dan gaen de geestelijckheyt in de sacristije, alwaer wij crijgen en cout kalfs gebraet met een witte broodt, boter en bier. In den hof van het casteel wort geset eene schencke met een broodt en bier voor de sangers en de beelddragers, en voor die Ste. Lambert en de hemel dragen.  Als wij nu wat onbeten hebben, dan geeftmen de benedictie
[68v ] en men gaet uyt, singende inviolata en ut queant laxis. Buyten Mheer geeftmen wederom de benedictie, alwaermen doet bidden eenen de profundis, gelijck oock aen den boom van Lybeeck.  Als wij nae Noorbeeck incoomen singtmen stabat mater dolorosa; te Noorbeeck coomt den pastoor ons inhaelen. Als wij te Noorbeeck coomen, aldaer moet eenen pater predickheer prediken de venerabili. Daenae doet den pastoor ons wederom uytgeley.
Van Noorbeeck souden wij moeten gaen naer Ste. Martens Vouren, en vandae nae het cruysken van Werst. Maer door Ste. Martens en can wij nu niet meer om de grootheyt van den wech. Van Noorbeeck gaen wij nu tot aen Broeck, alwaer wij opgaen de heyde van Schoppem, en van die heyde gaen wij tot aan Werner Rutten huys aen de Voer, alwaer wij geven de benedictie; van daer gaen wij nae de hooghstraedt op alwaer wij wederom geven de benedictie, van daer gaen wij naer het Werster oft Schoppemmer cruyssken singende, Jesusdulcis memoria.  Aen het cruysken van Werst singtmen een hymnus oft antiphona van Ste. Piter, en men geeft aldaer de benedictie.  Van het cruysken gaetmen naer Ste. Anne capelle, alwaer men geeft de benedictie, daenaer gaetmen wederom in nae onse kerck singende te Deum laudamus.
[69r ] Aen den kerck in de pley geeft men de benedictie, dan gaetmen door den hof van den pastoor nae de kerck, in de kerck geeftmen de benedictie, en alsdan moet den pater predickheer sijn misse beginnen te lesen. Daerentusschen gaen de schutters en beeldemaeght ten offer.
Naer de middag op bronck dagh beginnen de vespers ten 3 oft 4 uren. Voor de vespers wort het venerabel geexponeert, en in den hymnus pange lingua, geeftmen de benedictie. In den magnificat incenseert den pastoor de altaeren, dae nae de beelden, eerst het cruys Onse Lieve Vrou, Ste. Barbe, Ste. Anne, en Ons Lieve Vrou van Schoppem, daenae incenseert hij het volck. Daenae geschiet het lof met de benedictie. In de vespers moeten de speellieden oock coomen speelen.
Op bronck maandag ten 7 oft 8 uren smorgens wort gesongen een solemneel jaergetijt met diaken en subdiaken in albis voor alle afgestorvene confrers van onse schutterije.⁸ In dese mis gaen alle de confrers tenoffer en alsdan slaet de trommel in de kerck. Nae de mis, wort gesongen libera. Alsdan gaet den pastoor staen voor de graeven van de pastoors alwaer hij oock leest eenen de profundis, dae nae in den choor van Ste. Barbara en in den choor van Ons L. Vrou leest hij oock eenen de profundis, dae op den kerck hof op drijplaetsen.
[69v] Sondaghs nae onse bronckdag coomt de processie van Mesch in onse kerck. Alsdan moet den pastoor van Vouren de selven tegengaen tot op Kinckenbergh, alwaer hij neemt in sijn handen het venerabel. In den pley aen den kerckhof geeft hij de benedictie. Alsdan preckt in onse kerck eenen augustijn; daernae moet den pastoor van Vouren hun weder uytgeley doen tot op den Beesberg, alwaer hij geeft de benedictie. Alsdan gaet hij wederom met singers singende de litanie van Onse L. Vrouwe, alsdan begint de hoogmis. In den kerck eermen weder uytgaet singtmen consilium de S. Lamberto cum oratione, daernaer de benedictie ecce panis,dan gaetmen uyt.
Op Sint Jansdagh voor de hoogmis setmen uyt het venerabel. Daernaer isdatter priesters genoch sijn, doetmen de mis met diaken en subdiaken, men incenseert. Naer de mis gaetmen uyt met onse cleyne broenck; alsmen uytgaet singtmen: pange lingua, veni creator, de litanie van Ons L. Vrou, ut queant laxis. Aen het cruysken van Werst geeftmen de benedictie, van daer coomtmen naer Ste. Anne capelle, alwaer men singt: regnummundi, men geeft daer de benedictie, daenae singtmen, sacris solemnijs daenae in het incoomen te Deum,daenae de benedictie. Als alles nu gedaen is dan gaen de beeldemeght ten offer, gelijck oock op groote bronckdagh.
[70r] Den pastoor moet ontrint Sint Jansmis recommandeeren de paters minderbroders, predickheeren, en capucijnen, dewelke alsdan alternatim gaen om boter. De capucijnen en minderbroders gaen oock om wol; de capucijnen en doen hiervoor geenen dienst, maer sij bidden voor ons.
Alswanneer in den oust eynigen noodt is, alsdan can den heer pastoor op H. dagen nae de misse dispenseerenen permissie geven om te wercken in het general, gelijck oock op sondagen naemiddag als den noodt vereyscht. Dit moet den pastoor smorgens nae de vroegmis publiceeren, en alsdan doet men savonts ten seven uren lof in plaets van de vespers.
Alswanneer een special mis moet gesongen worden, en alsmen het selve t’sondaghs niet can publiceeren, alsdan doet men savonts te vooren luyden de clock te 6 oft 7 uren. De special mis geschiet gemeynlijck smorgens ten 6 uren in den somer. Voor de mis de benedictie, nae de mis gaetmen met de processie singende de litanie van alle heyligen.
Op de hemelvaart van Maria begintmen smorgens ten 5 uren te bichten, ten 10 uren wijtmen den croutwijsch, dae nae de hoogmis, naer de middagh ten 2 uren de vespers, nae de vespers moet eenen augustijn prediken; nae de predicatie geeftmen de benedictie, en men gaet met de processie nae Ste. Anne capelle, onderwegen singende het lof.
[70v] Het is de manier, datmen een jaer met processie gaet naer Scherpenhuvel, en het ander jaer naar Verviers. Men gaet gemeynlijck op den dagh van de geboorte van de H. maget Maria den 2 september. Alsdan publiceert den pastoor hetselve twee oft drij weeken voor den tijt, op dat de menschen hun daernaer connen reguleeren. Den heer pastoor versoeckt alsdan oock eenen offer ter eeren van de H. maget Maria, om aldaer te laeten doen een musijck mis en lesende missen, tot welvaeren van de heele parochie. Tot desen eynde staet men de schael aende kerck duer nae de vroegmis en hoogmis twee oft drij sondagen. Voor de musijck misse moetmen aen deservitoirs geven thien gulden licht gelt, en voor een lese mis 15 st. lichtgelt.
Alle sondagen en h. dagen als den magnificat wort gesongen stecktmen aen twee kerssen aen Onse L. Vrouwe altaer, een kersse voor Ste. Rochus, een voor Ste. Barbe, een voor Ste. Lambertus en een voor Ste. Anna, daerenboven twee op de groote luchters voor den hoogen altaer.
De lampe voor den hoogen altaer moet branden alle dagen van het heel jaer, nacht en dagh ter eeren van het alderh. sacrament. Hiertoe wort bestedt den offer, denwelke wort gecollecteert in de hoog mis en in devroegmis alle sondagen en H. daegen.
[71r] Op drij coningen avont canmen vespers singen, isdat men wilt, ten is geen obligatie. Ten tijde van pastoor Caenen en pastoor Van Wel werden op drij coningen avont de vespers gesongen, maer nu in 19 jaeren en heeftmen geen gesongen op dien dag, consuetudo terrae servanda.⁹ Alswanneer den dienst geschiet op twee dagen, en alsmen de lijck heeft met het cruys gehaelt, alsdan bedanckt men den eersten dagh op den kerckhof, en den tweeden dagh gaet men tot aen het huys alwaer men lest [sic]eenen de profundis. Daernaer bedanckt den pastoor alle vrinden en nabers dewelke het lijck hebben vereert met hun gebeden.
Nota. Den heer primissaris van dese parochie is gehouden te stellen sijnen wijn; en sijn ornamenten gelijck alb, amict, casuyfel, stoel, manipel, kelck met alle sijn toebehoer.  Maer noctans de paters jesuyten, dewelkealles moeten stellen voor den heer pastoor, laeten toe en hebben toegelaeten, dat den primissaris alles gebruyckt promiscuè; gelijck den eerw. heer pastoor, van hetwelck hij schijnt een consequentie te hebben.
[71v t/m 77v: blanco]

Ga naar: Inleiding – Deel A [t/m 14] – Deel B [15-57] – Deel C [58-77] – Deel D [78-113] – Deel E/F [114-125] – Download als PDF